ChatGPT – Twój fałszywy psychoterapeuta

W ostatnich latach narzędzia oparte na sztucznej inteligencji, takie jak ChatGPT, zyskały dużą popularność w edukacji, biznesie i codziennej komunikacji. Coraz częściej użytkownicy zwracają się do AI nie tylko po informacje, ale także po wsparcie emocjonalne i psychiczne. ChatGPT, dzięki zdolności do generowania na pierwszy rzut oka naturalnych i empatycznych odpowiedzi, bywa postrzegany jako wirtualny terapeuta dostępny w trybie 24/7. W społeczeństwie, gdzie dostęp do profesjonalnej terapii jest często utrudniony przez wysokie koszty lub stygmatyzację, AI jawi się jako łatwo dostępna i anonimowa alternatywa.

Jednak czy maszyna, która jedynie przetwarza dane i generuje tekst na podstawie wzorców, może faktycznie zrozumieć ludzkie emocje i pomóc w rozwiązywaniu głęboko zakorzenionych problemów psychicznych? Czy jest to jedynie iluzja empatii, która może dawać fałszywe poczucie bezpieczeństwa?

Jak działa ChatGPT? Mechanizmy działania sztucznej inteligencji

ChatGPT to model sztucznej inteligencji oparty na zaawansowanych algorytmach przetwarzania języka naturalnego (Natural Language Processing). Jego działanie polega na analizie ogromnych zbiorów danych tekstowych i generowaniu odpowiedzi na podstawie wykrytych wzorców językowych. Dzięki temu potrafi prowadzić płynne rozmowy, odpowiadać na pytania i dostarczać treści, które mogą wydawać się empatyczne i pełne zrozumienia. Jego siła leży w zdolności do odzwierciedlania tonu wypowiedzi użytkownika i dostosowywania swoich odpowiedzi w sposób, który często kojarzy się z aktywnym słuchaniem stosowanym przez terapeutów.

Ograniczenia AI w roli terapeuty

Jednak AI, w tym ChatGPT, posiada fundamentalne ograniczenia, które wynikają z jego technologicznej natury. Choć potrafi generować odpowiedzi na podstawie ogromnych zbiorów danych, brakuje mu zdolności do autentycznego zrozumienia emocji i kontekstu sytuacyjnego. To sprawia, że w krytycznych momentach, takich jak sytuacje wymagające głębokiej empatii czy natychmiastowej interwencji, jego skuteczność może być znacząco ograniczona. Maszyna nie ma rzeczywistej zdolności do empatii – nie odczuwa emocji, a jej odpowiedzi są wyłącznie wynikiem analizy statystycznej, a nie rzeczywistego zrozumienia problemu. 

Ponadto, ChatGPT nie posiada kwalifikacji do diagnozowania problemów psychicznych ani wdrażania odpowiednich strategii terapeutycznych. Brak kontekstu emocjonalnego sprawia, że nie potrafi rozpoznać subtelnych sygnałów, takich jak ton głosu czy mowa ciała. W sytuacjach kryzysowych AI może nie dostarczyć odpowiedniej reakcji, co stanowi ryzyko dla osób w poważnym stanie psychicznym. 

ChatGPT jest więc narzędziem wsparcia, a nie substytutem profesjonalnej terapii. Należy przypomnieć, że proces uczenia tego typu narzędzia odbywa się częściowo w sposób nadzorowany, gdzie to ludzki operator docelowo klasyfikuje dany tekst, co jest na pewno niepozbawione obiektywności, a kompetencje „cenzora” mogą nie dotyczyć aspektów psychologii czy psychoterapii.

Dlaczego ChatGPT zdobywa popularność jako „terapeuta”?

ChatGPT i inne chatboty AI zdobywają popularność jako wirtualni „terapeuci” głównie dzięki łatwości dostępu oraz anonimowości, jakie oferują. W przeciwieństwie do tradycyjnych sesji terapeutycznych, korzystanie z AI nie wymaga wcześniejszego umawiania wizyt ani ponoszenia wysokich kosztów. Użytkownik może uzyskać „wsparcie” w dowolnym momencie dnia i nocy, bez względu na lokalizację. To szczególnie istotne w społeczeństwach, gdzie pomoc psychologiczna jest trudnodostępna lub droga.

Warto również zwrócić uwagę na brak osądzania ze strony maszyny, co stanowi istotny czynnik wpływający na komfort użytkowników. Ludzie często czują się bardziej komfortowo, dzieląc się swoimi myślami z algorytmem, ponieważ wiedzą, że ich słowa nie zostaną ocenione ani skrytykowane. ChatGPT oferuje przestrzeń, w której można wyrazić swoje emocje bez obawy o reakcję drugiej strony.

Nie można także pominąć aspektu finansowego. Tradycyjna psychoterapia jest dla wielu osób zbyt kosztowna, podczas gdy korzystanie z AI jest w większości przypadków darmowe lub znacznie tańsze. To sprawia, że chatboty stają się atrakcyjną opcją dla osób, które potrzebują natychmiastowego wsparcia, ale nie mają zasobów na regularne wizyty u specjalisty. Jednak takie podejście niesie ze sobą istotne ryzyko.

ChatGPT nie zastąpi profesjonalnej terapii prowadzonej przez wykwalifikowanego specjalistę. Jego brak empatii, zdolności do diagnozy oraz odpowiedzi w sytuacjach kryzysowych sprawiają, że może pełnić jedynie rolę narzędzia wspierającego, a niepełnoprawnego zastępcy terapeuty. AI nie posiada zdolności do empatii, diagnozy ani reagowania w sytuacjach kryzysowych. Kluczowe jest odpowiedzialne korzystanie z tej technologii – jako uzupełnienia tradycyjnej pomocy psychologicznej, a nie jej zamiennika. Świadomość ograniczeń AI i traktowanie jej jako wsparcia, a nie rozwiązania problemów, to krok w stronę bezpiecznego i efektywnego wykorzystywania tego narzędzia.

Autorem artykułu jest Marian Witkowski Architekt IT