Paranoiczne zaburzenie osobowości - Jak pokonać lęk i odbudować relacje?

Paranoiczne zaburzenie osobowości (PPD, z ang. Paranoid Personality Disorder) to jedno z mniej powszechnych, ale wymagających szczególnej uwagi zaburzeń osobowości, charakteryzujące się intensywną podejrzliwością i nieufnością wobec innych ludzi. Sposób myślenia osoby z PPD wykracza poza zwykłą ostrożność. Zaburzenie to znacząco wpływa na zdolność do budowania relacji i prowadzenia satysfakcjonującego życia osobistego oraz zawodowego. Zrozumienie specyfiki PPD oraz wiedza o jego objawach oraz sposobach leczenia mogą pomóc nie tylko osobom cierpiącym na PPD, ale również ich bliskim.

Co to jest paranoiczne zaburzenie osobowości?

Paranoiczne zaburzenie osobowości to trwały wzorzec nieuzasadnionej podejrzliwości i braku zaufania do innych. Osoby z tym zaburzeniem postrzegają motywy innych jako złowrogie i są często przekonane, że otoczenie próbuje im zaszkodzić. Często dopatrują się ukrytych intencji w neutralnych działaniach, a ich podejście do życia cechuje chroniczne poczucie zagrożenia. Skutkuje to izolowaniem się od innych oraz skłonnością do nadinterpretacji zachowań, które według nich wskazują na wrogość lub zdradę.

Kryteria diagnostyczne paranoicznego zaburzenia osobowości według DSM-5

Zgodnie z Podręcznikiem Diagnostyki i Statystyki Zaburzeń Psychicznych (DSM-5) kryteria paranoicznego zaburzenia osobowości opisane są jako:

A. Dominujący brak zaufania lub podejrzliwość względem innych osób, skłaniające do interpretowania motywów ich działań jako wrogich, pojawiające się w okresie wczesnej dorosłości i obecne w rozmaitych sytuacjach, objawiające się co najmniej czterema z wymienionych:

1. Podejrzewanie, bez posiadania wystarczająco wiarygodnych dowodów, że dana osoba jest wykorzystywana, krzywdzona lub oszukiwana przez innych.
2. Pochłonięcie nieuzasadnionymi wątpliwościami, dotyczącymi lojalności lub wiarygodności przyjaciół albo współpracowników.
3. Niechęć do zwierzania się innym z powodu nieuzasadnionej obawy, że przekazana informacja może zostać wykorzystana przeciwko danej osobie.
4. Interpretowanie niegroźnych uwag lub wydarzeń jako prób poniżenia albo gróźb.
5. Stałe żywienie urazy (tzn. niechęć do wybaczania krzywd, urazów i zniewag).
6. Dostrzeganie niezauważalnych dla innych prób ataku skierowanego na cechy lub reputację pacjenta i szybkie reagowanie na nie złością lub kontratakiem.
7. Powtarzające się podejrzenia, niemające uzasadnienia, dotyczące wierności małżonka lub partnera seksualnego.

B. Objawy nie występują wyłącznie w przebiegu Schizofrenii, epizodu Zaburzenia [afektywnego] dwubiegunowego lub Zaburzenia depresyjnego z objawami psychotycznymi albo innego zaburzenia psychotycznego i nie są spowodowane innym stanem ogólnomedycznym.

Uwaga: Jeśli kryteria zostały spełnione przed wystąpieniem Schizofrenii, należy dodatkowo zapisać przedchorobowe", tzn. „Paranoiczne zaburzenie osobowości (przedchorobowe)".

Jak rozpoznać paranoiczne zaburzenie osobowości?

Rozpoznanie paranoicznego zaburzenia osobowości wymaga szczególnej uwagi, ponieważ osoby z PPD zazwyczaj niechętnie zgłaszają się po pomoc, nie dostrzegając problemów wynikających ze swoich przekonań. Osoby z PPD często sprawiają wrażenie chłodnych i zdystansowanych, a ich reakcje mogą być gwałtowne w odpowiedzi na sytuacje, które według nich zagrażają ich bezpieczeństwu lub reputacji. Właściwa ocena i diagnostyka przez psychologa lub psychiatrę opiera się na szczegółowym wywiadzie oraz obserwacji tych cech.

Jak leczyć paranoiczne zaburzenie osobowości?

Leczenie paranoicznego zaburzenia osobowości jest trudne ze względu na głęboką nieufność pacjenta do specjalistów. Na początku stosuje się najczęściej terapię poznawczo-behawioralną (CBT) lub dialektyczno-behawioralną (DBT), które mogą pomóc w stopniowym modyfikowaniu schematów myślowych, które wpływają na podejrzliwość pacjenta. W niektórych przypadkach, pomocna może być również terapia interpersonalna (IPT) wspierająca budowanie bardziej otwartych relacji. Farmakoterapia, oparta na lekach przeciwlękowych lub antydepresyjnych, bywa stosowana jako wsparcie, szczególnie jeśli współistnieją inne objawy, takie jak depresja czy intensywny lęk. W zależności od stanu pacjenta warto rozważyć także terapię grupową, jak np. Trening RO-DBT. Proces terapeutyczny jest zazwyczaj długotrwały i wymaga cierpliwości zarówno ze strony terapeuty, jak i pacjenta.

Paranoiczne zaburzenie osobowości to poważne zaburzenie, które utrudnia codzienne funkcjonowanie przez chroniczną nieufność i potrzebę kontrolowania otoczenia. Diagnoza jest zazwyczaj procesem wieloetapowym, przeprowadzanym przez specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego. Chociaż leczenie może być wyzwaniem, odpowiednia terapia może pomóc pacjentowi w rozumieniu swoich wzorców myślowych i budowaniu zdrowych relacji.