Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości - Perfekcjonizm, kontrola i nieuzasadniony lęk

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości (OCPD, z ang. Obsessive-Compulsive Personality Disorder) to jedno z najczęściej występujących zaburzeń osobowości. Charakteryzuje się nadmiernym perfekcjonizmem, sztywnością w myśleniu oraz silną potrzebą kontroli. Osoby z OCPD narzucają sobie oraz innym rygorystyczne zasady, mają trudności z delegowaniem zadań i z  akceptacją rezultatów, które odbiegają od ich wyidealizowanych oczekiwań. W artykule opisano, jak rozpoznać to zaburzenie oraz jakie są skuteczne metody leczenia.

Co to jest obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości?

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości, znane również jako osobowość anankastyczna, to stan, w którym osoba przejawia silną tendencję do przesadnej kontroli i perfekcjonizmu, często kosztem relacji interpersonalnych oraz własnego dobrostanu. W przeciwieństwie do zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD), w OCPD objawy dotyczą cech osobowości oraz ogólnych schematów myślenia i zachowania, a nie są wynikiem specyficznych obsesji lub przymusów wywołanych lękiem.Osoby z OCPD odczuwają silną potrzebę doskonałości i poczucie, że wszystko musi być „na swoim miejscu”, co często negatywnie wpływa na ich relacje i samopoczucie. Perfekcjonizm i potrzeba kontroli dominują ich życie, ograniczając spontaniczność i elastyczność w podejściu do codziennych wyzwań.

Kryteria diagnostyczne obsesyjno-kompulsyjnego zaburzenia osobowości według DSM-5

Według DSM-5 (Podręcznika Diagnostyki i Statystyki Zaburzeń Psychicznych), obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości stały wzorzec zachowań i reakcji emocjonalnych polegający na pochłonięciu tematyką porządku, skrupulatności oraz kontroli psychicznej i w kontaktach międzyludzkich, utrzymywany kosztem elastyczności, otwartości i wydajności, rozpoczynający się u młodych i dorosłych i występujący w różnych warunkach, charakteryzujący się co najmniej czterema z następujących objawów:

1. Zaabsorbowanie szczegółami, regułami, wykazami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami w stopniu, w którym utracony jest podstawowy sens danej czynności.
2. Perfekcjonizm, który zakłóca wykonanie zadania (np. niezdolność do dokończenia projektu, ponieważ nie zostały spełnione wygórowane i ścisłe standardy).
3. Nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni (niepodyktowane oczywistą potrzebą ekonomiczną).
4. Przesadna sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w sprawach moralności, etyki oraz dotyczących wartości (niewynikająca z kulturowej czy religijnej tożsamości).
5. Niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeśli nie mają wartości sentymentalnej.
6. Niechęć do przekazywania obowiązków lub pracy innym, jeśli nie poddadzą się narzuconym sposobom ich wykonania.
7. Nadmierna oszczędność dotycząca siebie samego i innych. Pieniądze są postrzegane jako dobro, które powinno być gromadzone na wypadek katastrof, mogących nastąpić w przyszłości.
8. Sztywność i upór.

Jak rozpoznać obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości?

Diagnoza OCPD jest przeprowadzana przez wykwalifikowanych specjalistów zdrowia psychicznego, takich jak psychiatrzy lub psychologowie kliniczni, z doświadczeniem w rozpoznawaniu zaburzeń osobowości. Proces rozpoczyna się zazwyczaj od szczegółowego wywiadu klinicznego oraz oceny historii zdrowia psychicznego pacjenta. Specjalista ocenia objawy i analizuje wzorce zachowania pacjenta, często stosując kwestionariusze lub inne narzędzia diagnostyczne w celu potwierdzenia charakterystycznych objawów oraz wykluczenia innych zaburzeń, takich jak OCD, które bywa mylone z OCPD ze względu na podobieństwa w nazwie i w pewnych cechach objawów.

Jak leczyć obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości?

Leczenie OCPD opiera się głównie na psychoterapii, w tym terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) i terapii dialektyczno-behawioralnej (DBT). Psychoterapia pomaga modyfikować nieadaptacyjne myśli i przekonania oraz rozwijać zdrowsze sposoby radzenia sobie z napięciem i stresem. W niektórych przypadkach stosuje się także farmakoterapię wspomagającą, szczególnie gdy współistnieją inne zaburzenia, takie jak depresja lub lęk.Kluczowym aspektem terapii jest uświadomienie, że nie wszystko w życiu wymaga doskonałości oraz że elastyczność może pomóc w budowaniu zdrowych relacji oraz lepszej jakości życia. Istotnym wsparciem psychoterapii obsesyjno-kompulsyjnego zaburzenia osobowości są treningi umiejętności, jak np. Trening RO-DBT.

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości to złożony stan, który wpływa na sposób myślenia i zachowania, oparty na nadmiernej potrzebie kontroli, perfekcjonizmu i sztywności. OCPD może znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie i relacje międzyludzkie, a leczenie skupia się głównie na psychoterapii. Dla osób z OCPD skuteczne zarządzanie objawami może prowadzić do większej elastyczności i harmonii, co pozytywnie wpływa na jakość życia.