Schizotypowe zaburzenie osobowości - Jakie objawy powinny zwrócić Twoją uwagę?
Schizotypowe zaburzenie osobowości (STPD, z ang. Schizotypal Personality Disorder) to jedno z najbardziej złożonych zaburzeń osobowości, charakteryzuje się specyficznymi cechami myślenia, emocji oraz komunikacji. Zrozumienie STPD wymaga przyjrzenia się objawom oraz procesowi diagnozy, który według DSM-5 wymaga spełnienia specyficznych kryteriów. W poniższym artykule przybliżam, czym jest schizotypowe zaburzenie osobowości, jakie są jego objawy oraz jak przebiega diagnostyka i leczenie.
Co to jest schizotypowe zaburzenie osobowości?
Schizotypowe zaburzenie osobowości jest zaburzeniem należącym do grupy klastrowych zaburzeń osobowości typu A, charakteryzujących się nietypowymi wzorcami myślenia i zachowania. Osoby z STPD często napotykają trudności w nawiązywaniu relacji i mają skłonność do izolacji społecznej. Często występują u nich nietypowe przekonania i zainteresowania, a także dziwaczne wzorce mowy oraz nietypowe zachowania. Choć schizotypowe zaburzenie osobowości wykazuje pewne podobieństwa do zaburzeń psychotycznych, takich jak schizofrenia, osoby dotknięte STPD rzadko doświadczają pełnych epizodów psychotycznych.
Schizotypowe zaburzenie osobowości - Kryteria diagnostyczne według DSM-5
W DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) kryteria diagnostyczne dla schizotypowego zaburzenia osobowości opisano jako:
A. Wzorzec zachowań związany z deficytem w zakresie umiejętności społecznych i w kontaktach międzyludzkich, charakteryzujący się nasilonym dyskomfortem występującym w bliskich relacjach oraz zmniejszoną zdolnością do wchodzenia w nie, a także zniekształceniami poznawczymi i w zakresie spostrzegania oraz ekscentrycznymi zachowaniami, rozpoczynający się u młodych dorosłych i występujący w różnych warunkach, charakteryzujący się co najmniej pięcioma z poniższych:
- Myśli odnoszące (z wyłączeniem urojeń odnoszących).
- Dziwaczne przekonania i myślenie magiczne, wpływające na zachowanie, niezgodne z normami typowymi dla danego kręgu kulturowego (np. bycie przesądnym, wiara w jasnowidzenie, telepatię lub „szósty zmysł. U dzieci i osób dorastających dziwaczne fantazje i zainteresowania).
- Nietypowe doświadczenia spostrzeżeniowe, z uwzględnieniem iluzji cielesnych.
- Dziwaczne myślenie lub używanie dziwacznego języka (np. niejasnego, drobiazgowego, metaforycznego, rozwlekłego, stereotypowego).
- Podejrzliwość i nastawienia paranoidalne.
- Niedostosowany lub zawężony afekt.
- Dziwaczne, ekscentryczne lub osobliwe zachowanie albo wygląd.
- Brak przyjaciół lub osób zaufanych, poza najbliższymi krewnymi.
- Nadmierny lęk społeczny, który nie ulega zmniejszeniu wraz z poznawaniem innych osób i ma związek raczej z obawami paranoidalnymi niż negatywną ocena samego siebie.
B. Nie występują wyłącznie w przebiegu schizofrenii, zaburzenia dwubiegunowego z objawami psychotycznymi, zaburzenia depresyjnego z objawami psychotycznymi, innego zaburzenia psychotycznego lub spektrum zaburzenia autystycznego.
Uwaga: Jeśli kryteria zostały spełnione przed wystąpieniem Schizofrenii, należy dodatkowo zapisać przedchorobowe", tzn., Schizotypowe zaburzenie osobowości (przedchorobowe).
Jak rozpoznać schizotypowe zaburzenie osobowości?
Rozpoznanie schizotypowego zaburzenia osobowości wymaga specjalistycznej oceny przeprowadzonej przez lekarza psychiatrę lub psychologa klinicznego. Diagnoza zazwyczaj rozpoczyna się w gabinecie psychoterapeuty. Pierwszym etapem jest szczegółowy wywiad, podczas którego pacjent opisuje objawy, historię życia oraz trudności w relacjach społecznych. Narzędzia diagnostyczne, takie jak kwestionariusze osobowości i skale oceny objawów, mogą wspierać proces diagnozy, ale kluczowa jest bezpośrednia ocena kliniczna. Specjalista ocenia również, czy objawy mają charakter przewlekły, pojawiają się od młodości i istotnie wpływają na życie zawodowe, społeczne oraz emocjonalne pacjenta.
Jak leczyć schizotypowe zaburzenie osobowości?
Leczenie schizotypowego zaburzenia osobowości opiera się głównie na psychoterapii, najczęściej terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), która pomaga pacjentom rozwinąć zdrowsze wzorce myślenia oraz strategie radzenia sobie z lękiem społecznym i podejrzliwością. W niektórych przypadkach, gdy pacjent doświadcza silnych objawów, psychiatra może rozważyć leczenie farmakologiczne, np. zastosowanie leków przeciwlękowych lub neuroleptyków w małych dawkach. Celem leczenia jest poprawa funkcjonowania społecznego oraz redukcja ekscentrycznych i szkodliwych wzorców zachowania, które mogą prowadzić do nasilenia izolacji pacjenta.
Schizotypowe zaburzenie osobowości to złożone zaburzenie, które charakteryzuje się nietypowymi wzorcami myślenia, zachowania i trudnościami w interakcjach społecznych. Choć to zaburzenie może istotnie wpływać na relacje i codzienne funkcjonowanie, odpowiednia terapia pomaga pacjentom lepiej radzić sobie z objawami i sprawniej funkcjonować w społeczeństwie. Diagnoza STPD wymaga specjalistycznej oceny, a leczenie – zindywidualizowanego podejścia, które koncentruje się na budowaniu umiejętności radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi i społecznymi.