Osobowość unikająca - Czym jest i jak ją przezwyciężyć?

Osobowość unikająca (AVPD, z ang. Avoidant Personality Disorder) to poważny problem psychologiczny, który może znacząco wpływać na relacje międzyludzkie oraz samopoczucie osoby dotkniętej tym zaburzeniem. Charakterystyczny dla tego zaburzenia jest silny lęk przed odrzuceniem i krytyką, co prowadzi do unikania kontaktów społecznych, zamykania się w sobie i trudności z podejmowaniem inicjatywy. Zaburzenie to wymaga specjalistycznej diagnostyki oraz terapii, aby osoba mogła nauczyć się radzenia sobie z lękiem i poprawić jakość życia.

Co to jest osobowość unikająca?

Osobowość unikająca to zaburzenie psychologiczne należące do grupy zaburzeń osobowości, charakteryzuje się przewlekłym lękiem przed odrzuceniem, niską samooceną oraz głębokim poczuciem wstydu. Osoby z osobowością unikającą (AVPD) odczuwają silne pragnienie akceptacji, lecz jednocześnie unikają sytuacji, w których mogą spotkać się z krytyką. W konsekwencji unikają bliskich relacji, mają trudności z zaufaniem innym, a ich życie społeczne jest mocno ograniczone.

Osobowość unikająca - Kryteria diagnostyczne według DSM-5

Według Podręcznika Diagnostyki i Statystyki Zaburzeń Psychicznych DSM-5 osobowość unikającą (AVPD), to stały wzorzec zachowań i reakcji emocjonalnych związany ze społecznym wycofaniem, poczuciem niedostosowania i nadwrażliwością na negatywną ocenę, rozpoczynający się u młodych dorosłych i występujący w różnych warunkach, charakteryzujący się co najmniej czterema z poniższych:

1. Unikanie działalności zawodowej, która wymaga częstych kontaktów z innymi ludźmi, spowodowane obawami przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem.
2. Niechęć do wchodzenia w relacje z innymi ludźmi bez całkowitej pewności, że będzie się lubianym.
3. Powściągliwość we wchodzeniu w bliskie związki, spowodowana obawą przed byciem zawstydzonym lub wyśmianym.
4. Pochłonięcie obawą o bycie skrytykowanym lub odrzuconym w sytuacjach społecznych.
5. Powstrzymywanie się przed wchodzeniem w nowe relacje z innymi ludźmi z powodu poczucia niedopasowania.
6. Postrzeganie siebie jako nieudolnego społecznie, nieatrakcyjnego, gorszego od innych.
7. Silna niechęć do podejmowania ryzyka lub do angażowania się w jakiekolwiek nowe działania, ponieważ ich rezultaty mogą okazać się zawstydzające.

Diagnoza osobowości unikającej

Rozpoznanie osobowości unikającej może być trudne, ponieważ objawy są często mylone z nieśmiałością czy lękiem społecznym. Wszystkie objawy osobowości unikającej tworzą obraz osoby, która odczuwa ogromny lęk przed odrzuceniem i rezygnuje z angażowania się w relacje, co znacznie utrudnia funkcjonowanie w codziennym życiu. Kluczową różnicą jest jednak trwałość objawów oraz wpływ na życie danej osoby – AVPD prowadzi do wyraźnego ograniczenia w sferze zawodowej, społecznej i prywatnej. Charakterystyczne dla tego zaburzenia są także niska samoocena oraz skrajne obawy przed oceną ze strony innych. Diagnozę stawia wykwalifikowany specjalista, najczęściej psycholog kliniczny, psychoterapeuta lub psychiatra, po przeprowadzeniu dokładnych wywiadów oraz testów diagnostycznych.

Jak leczyć osobowość unikającą?

Osobowość unikająca to zaburzenie struktury osobowości, a nie choroba. Leczenie osobowości unikającej (AVPD) opiera się głównie na psychoterapii, a najczęściej stosowaną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT) lub terapia dialektyczno-behawioralna (DBT). Psychoterapia pomaga pacjentom rozpoznać oraz zmieniać negatywne wzorce myślenia, które leżą u podstaw ich lęków i unikania kontaktów społecznych. W niektórych przypadkach, gdy występuje współistniejąca depresja lub silny lęk, stosuje się leki przeciwdepresyjne lub przeciwlękowe jako uzupełnienie terapii. Terapia grupowa, choć trudna dla osób z osobowością unikającą, może być bardzo pomocna w dłuższym okresie, ponieważ pozwala na stopniowe budowanie zaufania i praktykę umiejętności społecznych.

Osobowość unikająca to poważne zaburzenie psychiczne, które wymaga specjalistycznej diagnozy oraz leczenia. Osoby z AVPD doświadczają silnych lęków przed odrzuceniem, co prowadzi do unikania kontaktów społecznych i trudności w relacjach. Kluczowe znaczenie w leczeniu ma psychoterapia, szczególnie terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga pacjentom przełamać lęki i rozwijać zdrowsze relacje społeczne. Dzięki skutecznemu leczeniu osoby z AVPD mogą stopniowo zwiększać swoje umiejętności społeczne i cieszyć się pełniejszym życiem.