Zaburzenia związane z używaniem substancji (SUD) – przyczyny, skutki i możliwości leczenia

Zaburzenia związane z używaniem substancji (ang. Substance Use Disorders – SUD) to grupa stanów charakteryzujących się niekontrolowanym i szkodliwym używaniem substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, nikotyna, opioidy czy inne narkotyki. Osoba z tym zaburzeniem traci kontrolę nad spożyciem substancji, co prowadzi do negatywnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych i zawodowych.

Jak rozpoznać zaburzenie związane z używaniem substancji?

Zaburzenie związane z używaniem substancji może być diagnozowane na podstawie kryteriów zawartych w DSM-5 (Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych). Wyróżnia się trzy poziomy nasilenia tego zaburzenia:

• Łagodne – obecność 2-3 objawów,
• Umiarkowane – 4-5 objawów,
• Ciężkie – 6 lub więcej objawów.

Do głównych objawów należą:

• Brak kontroli nad ilością i częstotliwością spożywania substancji,
• Silne pragnienie (głód substancji),
• Wzrost tolerancji – konieczność przyjmowania większych dawek, aby osiągnąć ten sam efekt,
• Objawy odstawienia, gdy substancja przestaje być używana,
• Zaniedbywanie obowiązków zawodowych, rodzinnych czy społecznych,
• Kontynuowanie używania mimo negatywnych konsekwencji zdrowotnych i psychicznych.

Czynniki ryzyka rozwoju uzależnienia

Rozwój zaburzenia związany jest z wieloma czynnikami, zarówno genetycznymi, jak i środowiskowymi. Do najczęściej wymienianych należą:

• Predyspozycje genetyczne – osoby, których bliscy krewni zmagali się z uzależnieniem, są bardziej narażone na rozwój zaburzenia,
• Czynniki środowiskowe – np. stres, trudne relacje rodzinne, łatwy dostęp do substancji psychoaktywnych,
• Problemy psychiczne – depresja, zaburzenia lękowe, PTSD mogą zwiększać ryzyko sięgania po substancje w celu złagodzenia objawów,
• Wczesna inicjacja – im wcześniej ktoś zaczyna używać substancji psychoaktywnych, tym większe ryzyko uzależnienia.

Skutki długotrwałego używania substancji

Nieleczone zaburzenie związane z używaniem substancji może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych, takich jak:

• Uszkodzenia narządów wewnętrznych (np. wątroby, serca, mózgu),
• Zwiększone ryzyko chorób psychicznych (np. depresji, psychozy, lęku),
• Zaburzenia relacji interpersonalnych, problemy rodzinne,
• Kłopoty zawodowe i finansowe, utrata pracy, zadłużenie,
• Zwiększone ryzyko przedawkowania i śmierci.

Leczenie zaburzeń związanych z używaniem substancji

Proces leczenia powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta i uwzględniać zarówno aspekty fizyczne, jak i psychologiczne uzależnienia. W leczeniu stosuje się:

1. Psychoterapię– kluczową rolę odgrywają:
   1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga pacjentowi zrozumieć mechanizmy uzależnienia i wypracować zdrowsze strategie radzenia sobie.
   2. Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) – skuteczna szczególnie u osób z wysoką impulsywnością i współistniejącymi zaburzeniami emocjonalnymi.
2. Farmakoterapię – w niektórych przypadkach stosuje się leki pomagające zmniejszyć objawy odstawienia i ograniczyć pragnienie substancji.
3. Wsparcie grupowe – np. Anonimowi Alkoholicy (AA), grupy samopomocowe, programy 12 kroków pomagają pacjentom w długoterminowym utrzymaniu abstynencji.
4. Interwencja kryzysowa – w sytuacjach nagłych, np. po przedawkowaniu lub nawrocie uzależnienia, konieczna może być hospitalizacja.

Zaburzenia związane z używaniem substancji to poważny problem zdrowotny, który wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego. Kluczowe jest jak najszybsze podjęcie leczenia, aby zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym i społecznym. Jeśli Ty lub ktoś z Twojego otoczenia zmaga się z uzależnieniem, warto skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologicznej i terapeutycznej. Wczesna interwencja może znacząco poprawić jakość życia i zwiększyć szanse na skuteczne wyjście z uzależnienia.